Herri Kirolak baserriko lanari lotutako kirolak dira. Baserriaren bizimodua eta lana dira herri kirolaren oinarriak.
Gure arbasoek mota ezberdinetako lanak burutu behar izan zituzten beraien familiak aurrera ateratzeko, inguru zail batean. Hala nola baserriak berak eraiki, egurra egin, ikatza sortu, lurra landu, belarra moztu, uztak garraiatu...
Azter ditzagun laburki kirol hauek
banan bana:
TRONTZA
Trontza bi helduleku dauzkan zerra mota bat
da. Bi jokalari maneiatzen dute modu koordinatu batean, bakoitza txandaka bere
aldera tiratuz. Ekintza tiratzean datza eta ez bultzatzean.
Lehiaketa
lurretik 50 zentimetrotara eta etzanda dagoen enbor bati mozketa kopuru jakin
batzuk ahalik eta azkarrenean egitean datza.
Neskek 10
mozketa egin behar dituzte mutilak berriz 22.
Mozketaren
ondorioz lortzen ditugun xerrak osorik atera behar dira erruz apurtu ezkero ez
dira ontzat emango.
ORGA JOKOA edo GURDI JOKOA
Gurdi bat
besoekin atze aldetik altxatu eta aurreko ardatza euste-puntu moduan harturik,
ahalik eta bira gehien egitean datza.
Gurdia 210
kg. izaten ditu. Gurdia behin altxa ondoren gurpilen bat lurra ukitu ezkero
froga bertan amaituko da eta bertaraino emandako birak zenbatuko dira. Gurdia
jasotzerakoan bizkarra zuzen izan behar da, zama hanken indarrarekin altxatuz
eta ez gerritik tiratuz. Gurdiaren pisua besaurreekin eusten da. Gorputza
gurdiari begiratzen dioten bitartean, zangoek gerria biratuz, ibilbidearen
norabidea jarraituko dute.
SOKATIRA.
Zortzi
jokalariz osatutako taldea antzeko pisua duen beste taldearen aurka lehiatzen
da. Talde bakoitza sokaren mutur banatik hartu eta aurkaria erakarri beharko
du. Soka kalamuzkoa da eta 10 zentimetroko lodiera du.
Harri
gainean, goma gainean edo lur eta belar gainean lehiatu daiteke.
Indar
gehien egin ahal izateko tiratzerakoan gorputza atzealdera etzan egingo da.
Taldekide guztiek lerro bat osatuko dute eta sokaren alde berdinean kokatuko
dira. Pisu gehien duen jokalaria atzean kokatzen da.
Taldeko
pisuaren arabera kategoria ezberdinetan daude.
Lehiaketa
bi tiraldi irabazten duen taldeak irabaziko du. Tiraldi bakoitza sokaren alde
ezberdinean egiten da.
Tiraldia
hasi aurretik lurreko eta sokan dauden markak parekatu behar dira.
Tiraldia, sokak duen marka lurrean 4
metrora dagoen marka iragaitean bukatzen da.
AIZKORA
Aizkolariak
enbor gainean jartzen dira. Enborra mozteko ebaketak bi aldeetatik egiten dira.
Zenbait
lehiaketa bikoteka egin daiteke kirolariek txandaka parte hartuz, bakoitzak
nahi beste denboran ihardun dezakeelarik. Enborraren lodiera neurtzeko unitate
bereziak erabiltzen dira: Ontza (2,3 cm) Kana (248,4 cm) Kanaerdi (124,2 cm)
Oina (82.8 cm) edo Oinbikoa (165.6 cm).
Enbor
horizontalean lehiatzen da normalean nahiz eta bertikalean ere lehiatu daiteke.
Modu honetan egiten den lehiaketan aizkolaria enborrari mozketa txikiak egin
eta bertan ohola sartuz altuera irabazten joango da. Behin goraino iritsi
danean enborra mozteari ekingo dio.
BIRLA JOKOA edo BOLA JOKOA
Trebetasun
jokoa da, non egurrez trinkoz eginiko bola batez zutik dauden birla edo boloak bota egin behar
dira.
Mundu osoan jokatzen den jokoa da. Euskal
herrian zonaldearen arabera jokoak izen, arau eta ezaugarri ezberdinak hartzen
ditu (Hiru Txirlo, Pasabola,
Aiarakoa, Bizkaikoa, ...). Jokoaren
arabera hiru, lau edo bederatzi birla erabiltzen dituzte. Batzutan botatzea
debekatuta dagoen birla txikiago bat jartzen dute jokoa zailago eginez. Bolaleku
batzuk aldapatxoak edo goralditxoak dauzkate.
ARRAUNA
Itsasoan
eta ontzi baten gainean arraunlariak distantzi zehatz bat ahalik eta
azkarren burutzean
datza.
Arraunlari
bakoitzak arraun bakarra du, tosta izeneko eserleku tinko batean doa eserita
eta atzerantz begira egiten du arraun.
Hiru ontzi
mota bereizten dira.
o Batela: 7 m., 70 kg., 4 arraunlari
eta patroi bat
o Trainerila: 9,5 m., 100 kg., 6
arraunlari eta patroi bat.
o Trainera: 12 m., 200 kg., 13
arraunlari eta patroi bat.
Estropada
normalean joan etorriko eremuan egiten dira. Balizari bira emateari “ziaboga”
egitea deritzo (Une horretan istriborreko arraunlariak bogan egiten dutelako
eta ababorrekoak berriz zian).
Talde
bakoitzak kolore bat aukeratzen du taldearen irudi modura.
LOKOTX PROBA
Lurrean errenkadan kokatutako lokotxak banan-banan ahalik eta azkarren
jasotzean datza. Lokotxak irteeran kokatua dagoen saskian jasoko dira. Jasotako
lokotxa saskian sartu baino lehen ezingo da hurrengoaren bila joan. Lehenengo
lokotxetik saskira eta lokotx artean 1,25 m. distantzia egongo da. Guztira 25
lokotx izango dira. Lokotx gehiagorekin ere jokatu daiteke; 50 lokotx jasotzera
bada, bi lokotx jarriko dira marka edo gune bakoitzean. 75era bada hiru eta 100
era bada lau jarriko dira.
Zein lokotx lehenago jaso eta zein ondoren, kirolariak berak
aukeratzen du.
Lokotxak saskiratzeko jaurti egin daitezke baina kanpora joan
ezkero berriz hartu eta barrura sartu beharko da.
SEGA
Mugatutako zelaian eta denbora jakin batean, ahalik eta belar
kilo gehien ebakitzean datza.
Segalari bakoitzak laguntzaile talde bat izan dezake belarra bildu,
batu eta pisatzeko. Segalaria belarra ebakitzeaz gain bere sega zorroztu beharko
du. Normalean txapelketetan lana bi ordutan egin behar izaten da. Sega heltzeko
eskuineko eskua kirtenean eta ezkerrekoa atzekoan kokatu behar da. Ebaketan,
mugimendua eskuinetik ezkerrera egingo da zirkunferentzi erdia osatuz. Ebaketa
baten ondoren pauso bat aurrera eman eta mugimenduaren teknika errepikatzen da.
LASTO ALTXATZEA
Lasto
fardel bat, denbora mugatuan eta altuera jakin batera ahal den gehienetan jasotzean
datza.
Frogaren
iraupena normalean bi minutukoa izaten da. Fardelak 45 kg izango du gizonentzat
eta 30 kg. Emakumezkoentzat. Altuera berriz gizonentzat 7 metroko eta
emakumezkoentzat 5 metro. Altxaldia ontzat emateko fardela lotzen duen
korapiloak txirrika jo behar du.
Lehenengo
altxaldia sokatik indarrez tiratuz egiten da, ondorengoetan berriz gorputzaren
pisua erabili ohi da kontrapisu moduan. Fardela erortzerakoan lurra ukitu baino
metro batzuk aurretik soka heldu eta fardelaren erortze indarra erabiltzen da
kirolaria gorantz eramateko. Lortutako altueratik eta bere pisuaz baliatuz errazago suertatuko da fardela
berriz altxatzea. Adi egon behar da eskuak ez erretzeko.
PALANKA
Palankak neurri eta pisu desberdinak ditu. Barra arruntenak 10-12 kg. ditu eta
1,5 m. neurtzen ditu.
Hiru jaurtiketa
mota ezberdin jokatu daitezke.
o Bularrez: Besoa zabalik, besoaren
mugimenduaren bitartez jaurtitzen da.
o Biraka: Bularrez bezala baina abiada
hartzeko kirolaria bere baitan biratu egiten du.
o Hankapetik: Kirolaria zelaiari
bizkarra emanik kokatzen da. Palanka hanken artean eta eskuekin muturretik
helduta atze aldera jaurtiko du.
LASTO JAURTIKETA
Sardea erabiliz, lasto fardela ahalik eta altuera handienera
jaurtitzea. Pertika edo altuera jauzian modura listoi bat jarriko da altuera
ezberdinetan, altuera
bakoitzean hiru saiakera egin ahalko dira. Hiru kale eginez gero, jokalaria
kanporatua izango da. Altuera handiena igarotzea lortu duen jokalariak
irabaziko du proba.
Jaurtiketa
egiteko sardea sorbaldaren gainean jarri eta abiada txiki bat hartzen da.
Momentu batean sortutako inertzia aprobetxatuz, sorbaldarekin palanka egingo
dugu fardelak gorantz boteaz. Fardela puntu altuenera iristen denean sardeari
bultzakada bat ematen zaio.
GIZA
PROBA
Harri
pisutsu bat denbora mugatu batean ahalik eta distantzia luzeenean garraiatzean
datza.
Taldeka
nahiz banaka jokatu daiteke. Harritik tiratzeko kirolaria kate batez harria
lotzen duen gerriko bat jartzen du. Atzerantz tiratuko da.
Bidea
plazan eta joan etorrian egiten da. Erreka harri borobilez egindako plazetan
lehiatzen da normalean harriak ondo irrista ditezen.
Gerria
ahalik eta tinkoen mantentzea eta lan gehiena hankekin egitea ezinbestekoa da.
Animaliekin ere antzeko froga bat egiten
da. Normalean idiak edo zaldiekin lehiatzen da.
HARRI-JASOTZAILEAK
Harria
lurretik sorbalda gaineraino altxatzean datza. Lehiaketetako lana harria
denbora zehatz batean zeinek gehiagotan altxatzen duen izaten da. Hala ere
badira harri handiena altxatzearen lehia.
Txapelketaren
arabera kilo ezberdinetako harriak aukeratuko dira. Harriaren forma kontutan
hartzen badugu lau dira jeneralean erabiltzen diren harriak:
o
Zilindrikoa.
Bi helduleku dauzka.
o
Lauki-luzea.
Bi helduleku dauzka.
o
Kubikoa.
Ez du heldulekurik.
Harri-jasotzaileak gerria gerrikoz estutu
eta babestuko dute. Hala ere mina ez hartzeko teknika fina erabiltzea
ezinbestekoa da.
Harri
laukizuzena eta zilindrikoa altxatzeko harria aurrerantz bultza eta belaunen
aurka ipiniko dugu, ondoren, heldulekuetatik eutsi eta palanka eginez
izterretara igoko dugu. Orduan eskuak heldulekuetatik atera eta harria besoekin
inguratuz gorputzerantz ekarriko dugu. Jarraian, eskuak harriaren oinarrian jarri
eta gerri kolpeen bidez pixkanaka sorbaldarantz igoko dugu.
Harri
kubikoa eta esferikoa jasotzeko hankak flexionatuko ditugu enborra makurtu eta
eskuak harriaren azpian jarriko ditugu. Harria biraka igoko dugu.
TXINGA ERAMATEA
Eskuan txingak hartuz ahalik eta distantzia
luzeenean eramatean datza. Kirolaria nahi duen abiaduran egingo du bidea,
gelditu daiteke, baina beti txingak lurrean utzi gabe. Nahi adina denbora
erabili dezake lana burutzeko.
Txinga
eramaileek banan-banan hartuko dute parte.
Lana
plazan egiten da joan etorriko ibilbidean.
Gizonezkoen
txinga bakoitzak 50 kilo pisatzen dute (50X2= 100 kg.), eta emakumezkoak berriz
25 kg. ditu.
Txingak
garraiatzerakoan bizkarra ahalik eta zuzenen eraman behar da.
ZAKU LASTERKETA
(MUGALARIAK)
Pisu jakin bateko zakua sorbaldan eramanez, distantzia mugatu bat ahalik eta azkarren
egitean datza.
Zaku
lasterketa bakarka edo taldekideen artean errelebuka jokatu daiteke. Txapelketa
ofizialetan erabili ohi den pisua 80 kilotakoa da; arto, gari edo antzekoz
betea eta lau muturrak sokarekin
lotuta. Ibilbidea berriz 120 metrotakoa.
Zakua bizkarrean eta bi muturretik helduta garraiatzen da.
Zaku proba
taldeka denean, zakua bi jokalarien artean bizkarretik bizkarrera pasatuko dute.
Interesgarria